Кәсіпкерлік-қоғамның экономикалық дамуының қозғаушы күші. Кәсіпкерлердің керемет идеялары ғана емес, оларды жүзеге асыруға деген ұмтылысы да бар. Олардың инновациялық тәсілі мен еңбекқорлығы экономикалық және әлеуметтік салаларда оң өзгерістерге ықпал етеді: нарықта жаңа өнімдердің пайда болуы, қосымша жұмыс орындарын құру, адамдардың әл-ауқатының деңгейін арттыру.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік дегеніміз не?

Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінде атап өтілгендей, кәсіпкерлік пайдалану арқылы таза кіріс алуға бағытталған дербес, бастамашыл қызмет болып табылады:

1) мүлікті;

2)өндіріс;

3)тауарларды сату;

4)жұмыстарды орындау;

5)қызметтерді көрсету.

Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.

Кәсіпкерлік негізделуі мүмкін:

1)жеке меншік (жеке кәсіпкерлік);

2)шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы мемлекеттік кәсіпорын (мемлекеттік Кәсіпкерлік);

3)мемлекеттің жеке бизнеспен ынтымақтастығы (мемлекеттік-жеке меншік әріптестік) және т. б.

Ескерту: жеке кәсіпкерлік жеке меншікке негізделеді. Мемлекеттік кәсіпкерлік-мемлекеттік меншікте. Мемлекеттік-жекешелік әріптестік-мемлекеттің жеке бизнеспен мынадай нысандағы ынтымақтастығы:

1. Шарттардың мынадай түрлеріне негізделген келісімшарттық МЖӘ нысанында:

• концессия;
• сенімгерлік басқару;
• мемлекеттік мүлікті жалға беру;
• лизинг;
• технологияларды әзірлеуге, тәжірибелік үлгіні дайындауға, тәжірибелік-өнеркәсіптік сынауға және аз сериялы өндіріске жасалатын шарттар;
• өмірлік цикл келісімшарттары;
• сервистік келісімшарт;
• өзге де шарттардың тиісті белгілері мемлекеттік-жеке меншік әріптестік.

2. Институционалдық МЖӘ нысанында-МЖӘ компаниясы (БК) мемлекеттік-жекешелік әріптестік шартына сәйкес іске асырады.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікпен кім айналыса алады?

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметпен мынадай адамдар айналысуға құқылы:

1.Қазақстан Республикасының азаматтары;

2.Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Ресей Федерациясының, Беларусь Республикасының, Қырғыз Республикасының азаматтары;

3.қандастар;

4.Қазақстан Республикасының аумағында, сондай-ақ басқа мемлекеттердің аумағында тіркелген заңды тұлғалар (АҚ, ЖШС, ТДО және т.б.).

Жоғарыда аталған адамдар кәсіпкерліктің әртүрлі нысандарында кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы екенін атап өткен жөн.

Алайда, Қазақстан Республикасының, Ресей Федерациясының, Беларусь Республикасының, Қырғыз Республикасының, қандастардың азаматтары кәсіпкерлік қызметті дара кәсіпкерлік нысанында да, заңды тұлға нысанында да жүзеге асыруға құқылы екенін есте ұстаған жөн. Ресей Федерациясының, Беларусь Республикасының, Қырғыз Республикасының азаматтары қызметін жеке кәсіпкерлік нысанында жүзеге асыруы үшін олар Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұруы, яғни тұруға ықтиярхаты болуы тиіс.

Басқа мемлекеттердің азаматтары Қазақстан Республикасының аумағында (Қазақстан Республикасының резиденті), сол сияқты басқа мемлекеттің аумағында (Қазақстан Республикасының резиденті емес) тіркелген заңды тұлға нысанында Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы.

Бұл ретте азаматтар кәсіпкерлік қызметті 18 жастан бастап жүзеге асыра алатындығын және құқық қабілеттілігіне, яғни сот шешімі бойынша әрекет қабілеттігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз болмауға тиіс екенін есте ұстаған жөн.

Сондай-ақ Қазақстан Республикасының резиденттері мен бейрезиденттерінің Кәсіпкерлік қызметінің ерекшеліктерін назарға алған жөн. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының резиденттері мен бейрезиденттері жалпы ереже бойынша тұрақты мекеме ретінде тіркелуге тиіс. Мұндай жағдайларда резидент еместерге БСН беріледі. Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда Қазақстан Республикасының бейрезиденттері Қазақстан Республикасының салық органдарында тұрақты мекемелер ретінде тіркелмеуі мүмкін.

Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік нысандары

Кәсіпкерлер Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мынадай нысандарда жүзеге асырады:

1. жеке тұлға ретінде-жеке кәсіпкерлік (ЖК);
2. заңды тұлға ретінде.

ЖК ретінде Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын және 18 жасқа толған Қазақстан Республикасының, Ресей Федерациясының, Беларусь Республикасының, Қырғыз Республикасының азаматтары тіркелуге құқылы.

Бұл ретте, заңнамада ЖК-ның мынадай нысандары көзделген:

1. жалпы белгіленген режим (пайдадан 10%);
2. оңайлатылған декларация (пайданың 3%);
3. патент (пайданың 2%).

Бұдан басқа, ЖК жеке өзіндік кәсіпкерлік нысанында да (жеке тұлға дербес жүзеге асырады), бірлескен кәсіпкерлік нысанында да (ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі, отбасылық кәсіпкерлік) тіркелуі мүмкін.

Заңды тұлға ретінде кәсіпкерлік қызметті Қазақстан Республикасының азаматтары да, басқа мемлекеттердің азаматтары да, шетелдік заңды тұлғалар да жүзеге асыра алады. Ол үшін олар Қазақстан Республикасының аумағында заңды тұлғаны тіркеуі қажет.

Қазақстан Республикасында заңды тұлғалардың мынадай негізгі түрлері бар:

1. акционерлік қоғам (АҚ);
2. қосымша жауапкершілігі бар серіктестік (ТДБ);
3. Сенім серіктестігі (КТ);
4. жай серіктестік (ЖМ);
5. жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) және т. б.

Заңды тұлғаның ең ыңғайлы және танымал түрі ЖШС болып табылады.

Ескерту: ЖШС әр түрлі нысанда тіркелуі мүмкін:

1. жалпыға бірдей белгіленген режим-табыстың 20% ;
2. оңайлатылған декларация-пайданың 3%.

Кәсіпкерлік нысанын айқындау кезінде кәсіпкерлік субъектілерінің санатын (шағын, орта, ірі бизнес) айқындау қажет.

Жоғарыда аталған кәсіпкерлік нысандары тіркелген сәттен бастап олар кәсіпкерлік субъектілері болады.

Кәсіпкерлік субъектілерінің санаттары

ЖШС немесе ЖК ашпас бұрын кәсіпкерлік субъектісінің санатын анықтау қажет, ол негізінен Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзған кезде салық салуға және айыппұл мөлшеріне әсер етеді.

Кәсіпкерлік субъектілерінің санаттары жұмыскерлердің жылдық орташа санына және жылдық орташа кіріске қарай айқындалады.

Кәсіпкерлік субъектісінің санаттары (жұмыскерлердің саны және орташа жылдық табыс):

1. микрокәсіпкерлік (15; 30 000 АЕК-тен көп емес);
2. шағын кәсіпкерлік (100; 300 000 АЕК-тен көп емес);
3. орта кәсіпкерлік (100-ден жоғары, бірақ 250-ден көп емес; 300 000-нан жоғары, бірақ 3 000 000 АЕК-тен кем);
4. ірі кәсіпкерлік (250-ден астам; 3 000 000 АЕК).

Ескерту: АЕК мөлшері жыл сайын өзгеріп отырады. 2022 жылы АЕК 3 063 теңгені құрайды.

Бұны білу маңызды!

Мынадай қызмет түрлерімен айналысатын ЖК және/немесе ЖШС микрокәсіпкерлік немесе шағын кәсіпкерлік субъектілері бола алмайды:

1. қызметпен айналымына байланысты қызметті, есірткі құралдарының, психотроптық заттар мен прекурсорларды;
2. Акцизделетін өнімдерді өндіру және/немесе көтерме саудада өткізу;
3. астық қабылдау пункттерінде астықты сақтау жөніндегі қызметпен;
4. лотереяны өткізу;
5. ойын бизнесі саласындағы қызметпен;
6. радиоактивті материалдардың айналымына байланысты;
7. банк қызметімен не банк операцияларының жекелеген түрлерімен не сақтандыру нарығындағы қызметпен айналысуға тыйым салынады;
8. аудиторлық қызметпен;
9. бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызметпен;
10. кредиттік бюролардың қызметіне;
11. күзет қызметімен;
12. азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарының айналымына байланысты қызметке қолданылмайды.

Қандай қызмет түрлері бар?

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес кәсіпкерлер айналыса алатын көптеген қызмет түрлері бар. Әрбір қызмет түріне Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші (ЭҚЖЖ) беріледі.

Бизнеске кіріспес бұрын, жоғарыда көрсетілген сілтемеге сәйкес негізгі қызмет түрін таңдау керек. Заңмен қызметтің басқа түрлерімен айналысуға тыйым салынбайды. Алайда негізгі қызмет түрінің анықтамасы бекітілген.

Қызмет түрлерімен айналысуға қойылатын жоғарыда көрсетілген талаптардан басқа, Қазақстан Республикасының заңнамасында лицензия, рұқсат, хабарлама, акция алу және т.б. сияқты қызметтің кейбір түрлеріне қойылатын ерекше талаптар айқындалғанын атап өткен жөн. Мысалы, бильярд клубтарының иелері жалпы белгіленген салықтардан басқа, белгіленген салықты да төлеуі керек.

Көптеген қызмет түрлері мен оларға қойылатын талаптардың болуына байланысты, сіз айналысқыңыз келетін қызметтің әр түрін егжей-тегжейлі пысықтау, сондай-ақ осы қызметпен айналысу үшін қандай қосымша талаптарды сақтау керектігін зерттеу ұсынылады.

Есте сақтау маңызды!

Егер сіз тиісті лицензия, рұқсат, хабарлама, салық төлеу, құжаттарды алусыз жұмыс жасасаңыз, бұл әкімшілік және/немесе тіпті қылмыстық жауапкершілікке әкелуі мүмкін заңсыз қызмет ретінде қарастырылады.